فیپا یا فهرست نویسی پیش از انتشار

فیبا

فیپا یا فهرست نویسی پیش از انتشار

فهرست نویسی کاری پر هزینه، وقت­ گیر و تا حدودی مشکل است. کمبود فهرست نویس متخصص و ورزیده، کمبود منابع و ابزار کار ویژه فهرست نویسی نیز از دیگر مشکلات اصلی به ویژه در کتابخانه­ های کوچک و دور افتاده است. در این میان احتمال دارد هر کتابخانه ­ای به شکلی متفاوت با سایر کتابخانه ­ها به فهرست نویسی بپردازد و نهایتاً اشتباه­ های فاحشی در فهرست پدید آید.

به عبارت دیگر احتمال دارد کتابی واحد در کتابخانه­ های مختلف به شکل ­های متفاوتی فهرست نویسی شود و در مجموع یک دستی و هماهنگی میان کتابخانه ­ها از بین برود. فیپا یا همان فهرست نویسی پیش از انتشار که توسط کتابخانه ملی به هر کتاب اختصاص داده می ­شود، توانست بسیاری از این مشکلات و ناهماهنگی­ ها را رفع کند.

فیپا به چه معناست؟

فیپا چیست

فهرست نویسی پیش از انتشار (فیپا) عبارت است از فهرست نویسی توصیفی و تحلیلی کتاب پیش از انتشار و درج آن در صفحه حقوقی یا صفحه شناسنامه همان کتاب. به طور کلی «فهرست نویسی پیش از انتشار» به معنی تهیه اطلاعات کتابشناختی آثار (فهرست توصیفی و تحلیلی همراه با شماره رده ­بندی دیویی و رده ­بندی کنگره) و چاپ آن در پشت صفحه عنوان کتاب در مرحله پیش از صحافی و انتشار کامل کتاب است.

فهرست نویسی پیش از انتشار (CIP) یک سرویس است که توسط کتابخانه ملی از طریق بخش فهرست نویسی به ناشران ایرانی ارائه می ­شود. هدف آن تولید توصیفات کتابشناختی استاندارد شده برای انتشارات است. نمونه­ ای از فیپا را در شکل روبرو ملاحظه می­کنید:

 

اطلاعات مندرج در برگه فهرست نویسی

اطلاعاتی که توسط فیپا بعداً در پشت صفحه عنوان برای کاربران قابل دسترس است، معمولاً عبارتند از:

  • سرشناسه
  • عنوان (بدون عنوان­های فرعی، برابر وغیره)
  • عنوان فروست (سلسله انتشارات)
  • یادداشت­ های مهم (کتاب نامه و غیره)
  • سرعنوان­ های موضوعی
  • شناسه­ های افزوده
  • شماره رده ­بندی کنگره و شماره رده ­بندی دیویی همراه با نشانه مؤلف
  • شماره شابک
  • مشخصات نشر
  • شماره کتابشناسی ملی ایران

هدف از فیپا چیست؟

  1. برقراری و ایجاد هماهنگی و یکسان بودن اطلاعات کتابشناختی کتاب­ ها در کشور.
  2. کمک به انجام فرایندهای زمان بر کتابداری نظیر فهرست نویسی که کتابداران را درگیر می ­کند.
  3. حذف دوباره­ کاری ­ها.
  4. کمک در جایابی و بازیابی هرچه بهتر کتب و منابع در کتابخانه.
  5. حفظ یک دستی و اطمینان دادن نسبت به صحیح بودن اطلاعات یک منبع.
  6. کاهش هزینه ­هایی که یک کتابخانه در اموری همچون بودجه، نیروی انسانی، زمان ، و یا مکان سابقاً باید صرف می ­کرد.
  7. دسترس­ پذیرتر کردن اطلاعات
  8. اشتراک اطلاعات کتابشناختی چه در سطوح ملی و چه در سطح بین­ المللی
  9. افزایش سرعت در گردش اطلاعات
  10. تسهیل ورود اطلاعات صحیح و کامل در نرم ­افزارهای تخصصی کتابداری هنگام ثبت کتاب

تاریخچه فیپا در دنیا

فکر تهیه فهرست برگه هر کتاب همزمان با انتشار آن، در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم توسط برخی کتابداران آمریکایی و انگلیسی مطرح شد. اگر چه این پیشنهاد در همان زمان عملی نشد و به جای آن تهیه و فروش برگه ­های چایی کتابخانه کنگره و برخی مؤسسات دیگر گسترش یافت، اما در سال ۱۹۵۸ شورای منابع کتابخانه ­ای به طور جدی پیشنهاد فوق را دنبال و مسئولیت اجرای آن را به کتابخانه کنگره واگذار کرد.

کتابخانه کنگره تیز به منظور ارزیابی این امر برنامه ­ای با عنوان فهرست نویسی در مآخذ را در فاصله سال­ های ۱۹۵۸ تا ۱۹۵۹ به اجرا گذاشت و طی آن ۱۲۰۳ عنوان کتاب از ۱۵۷ تاشر آمریکایی را فهرست نویسی پیش از انتشار کرد.

پس از ارزیابی این برنامه و مشخص کردن مشکلات و نارسایی ­های آن و همچنین انجام مذاکراتی با ناشران مختلف بار دیگر برنامه فهرست نویسی پیش از انتشار به طور آزمایشی در سال ۱۹۷۱ شروع به کار کرد. اهمیت این طرح در آن بود که در آن زمان در ایالات متحده سالانه بیش از ۳۰ هزار عنوان کتاب منتشر می ­شد و این امر به تلاشی بزرگ و بودجه ­ای سنگین نیاز داشت.

تاریخچه فیپا در ایران

تا چند سال پیش مسأله فهرست نویسی پیش از انتشار به طور جدی و منسجم مورد توجه قرار نگرفته بود. نخستین حرکتی که در این زمینه آغاز شد، توسط انتشارات دانشگاه تهران و مربوط به سال ۱۳۲۶ بود. این مؤسسه اطلاعات کتابشناختی انتشارات خود را در اختیار کتابداران کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران قرار می­ داد تا پس از فهرست نویسی، برگه لازم تهیه شده و پیش از صفحه عنوان قرار داده شود.

این برنامه پس از فهرست نویسی حدود ۲۰۰ عنوان کتاب متوقف شد. مشکل عمده فهرست برگه­ های پیش از انتشار دانشگاه تهران نداشتن شماره رده ­بندی و استاندارد بودن سرعنوان­ های موضوعی مربوط بود.

پس از دانشگاه تهران مؤسسه انتشارات خانقاه نعمت اللهی در سال ۱۳۴۹، و مؤسسه ­های دیگری همچون مرکز استاد و مدارک علمی، مرکز مدارک اقتصادی – اجتماعی و انتشارات سازمان برنامه و بودجه، کتابخانه مرکزی و مرکز استاد دانشگاه فردوسی مشهد، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی و مرکز نشر دانشگاهی دست به اقداماتی جداگانه در این زمینه زدند.

در حال حاضر فیپایی که توسط کتابخانه ملی صادر می­ شود، ضمن رعایت استانداردها در آن، عملاً کار کتابداران را در امور فهرست نویسی تا اندازه زیادی آسان کرده است.

دستور العمل کتابخانه ملی برای ناشران

اداره کل پردازش و سازماندهی اطلاعات کتابخانه ملی به منظور یکسان ­سازی اطلاعات ارسالی توسط ناشران و پیشنه اطلاعات مندرج در کتابشناسی ملی، دستورالعملی برای ناشران دارد:

  1. فایل­ های نهایی مربوط به هر کتاب به کتابخانه ملی ارسال شود؛
  2. از درج اطلاعات مورد تردید، ناقص و مبهم در فرم فیپا خودداری شود؛
  3. مشخصات ظاهری کتاب تغییر داده نشود؛
  4. نام پدیدآور یا پدید‌آوران اعم از نویسنده، مترجم، تصویرگر و… ، پس از انتشار تغییر نکند؛
  5. نام ناشر یا ناشران همکار هنگام تکمیل فرم فیپا درج شود و در هنگام چاپ نهایی تغییر نکند؛
  6. محتوای کتاب ارسال شده جهت دریافت فیپا، پس از انتشار تغییر داده نشود؛
  7. موضوع یا موضوع ها پس از صدور برگه فیپا تغییر نیابد؛
  8. نقش افراد، سازمان ها یا تنالگان‌هایی که نام آنها در کتاب درج می گردد، مشخص شود؛
  9. درصورتی که ناشران محترم ناگزیر از درج آرم یا نشان سازمان یا سازمان هایی هستند، نقش آن سازمان در صفحه شناسنامه کتاب یا مقدمه ذکر شود.

صدور مجوز فیپا

تا مدت­ ها فرایند چاپ و نشر کتاب به این ترتیب بود که محتوای کتاب پس از آماده شدن به “موسسه خانه کتاب” ارسال می ­شد تا شماره استاندارد بین­ المللی کتاب (ISBN) برای آن صادر شود.  در مرحله بعد، کتاب وارد فرایند صدور فیپا در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران می­ شد تا فهرست­ نویسی پیش از انتشار آن انجام گیرد و در مرحله پایانی، کتاب وارد فرایند صدور مجوز نشر در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می ­شد.

هر سه مرحله، زمان بر بود و اطلاعات یکسان در سه موسسه مختلف بارگذاری می­ شد. برای رفع این مشکل و نیز مشکل واسپاری کتاب­ های انتشار یافته، اخیراً “پنجره سامانه صدور  و مجوز چاپ و نشر کتاب” راه ­اندازی شده است که به پنجره واحد نشر معروف است.

این سامانه و راهنماهای استفاده از آن از طریق لینک Ketab.Samandehi.ir  قابل دستیابی است. در این سامانه اطلاعات کتاب توسط ناشران دارای پروانه نشر بارگذاری می ­شود و بررسی اولیه توسط دبیرخانه فیپا و دبیرخانه ارشاد انجام می­ گیرد و برای هر کتاب مجوز فیپا و مجوز ارشاد صادر می گردد.

فیپا در کمک به ناشران و کتابخانه ها

  • برای ناشران، این برنامه به عنوان پلی برای بازار خرید کتاب کتابخانه ­ها عمل می ­کند.
  • برای کتابخانه ­ها، این یک سرویس آگاهی ­دهنده است که انتخاب­ کنندگان را قادر می­ سازد کتاب­ های مورد علاقه جامعه کاربر را شناسایی کنند.

اشتراک گذاری اطلاعات

کتابداران عاشق اشتراک گذاری اطلاعات هستند؛ اطلاعات کتاب، فیلم، مجلات، موسیقی، آلات موسیقی، مواد تحقیقاتی، و … این موارد شامل آنچه به نظر آن­ها مهم ترین اطلاعات موجود در صفحات حق چاپ است می ­باشد: یعنی داده ­های فهرست­ نویسی پیش از انتشار.

با داده ­های CIP در صفحه حق چاپ، تنها کاری که کتابدار باید انجام دهد این است که آن را در رایانه خود برای هر کتاب وارد کند و سپس کتاب می ­تواند مستقیماً در قفسه قرار گیرد. این کار با وارد کردن شماره شابک کتاب که یک شماره اختصاصی است و به کمک نرم ­افزارهای تخصصی کتابداری، کار را نسبت به هر زمان دیگر برای کتابداران آسان تر نموده ­اند.

 

منابع:

فهرست­ نویسی: اصول و روش­ها، تألیف: رحمت الله فتاحی و سیدمهدی طاهری

وب سایت کتابخانه ملی ایران

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *