رده بندی دیویی

به خاطر سپاری رده بندی دیویی

رده بندی دیویی

این رده ­بندی را کتابدار آمریکایی؛ ملویل دیویی در سال ۱۸۷۶ ابداع کرد. با چاپ اول این رده بندی با عنوان “نظام دهدهی رده ­بندی” نظام جدیدی برای رده ­بندی دانش بشری به جهان کتابداری عرضه شد.

در سال ۱۸۸۵ ویرایش دوم این رده ­بندی با تجدیدنظر کامل با نام “رده­ بندی دهدهی دیویی و نمایه نسبی” منتشر گردید و این تجدیدنظرها همچنان تا به امروز ادامه یافت.

رده­ بندی دیویی نوعی رده­ بندی فلسفی و منطقی است که موضوعات به صورت سلسله ­مراتبی رده ­بندی می­ شود و نظم آن در روابط موضوعی از عام به خاص یا از کل به جزء است. همان­ طور که از نام این رده ­بندی مشخص است نحوه تقسیمات رده ­ها به صورت دهدهی یا اعشاری است و در آن فقط از اعداد برای رده ­بندی استفاده می شود.

نحوه تقسیم بندی مقوله ها

دیویی کلیه دانش­ های بشری را به ده مقوله کلی تقسیم کرده است:

مقوله های رده بندی دیویی

سپس هر یک از این رده­ ها به ده رده دیگر و هر رده باز به ده رده دیگر تقسیم می­ شود و این تقسیم ­بندی کلی مجدداً با استفاده از ارقام اعشاری به موضوع­ های اخص تر ادامه می­ یابد. برای مثال به نمونه زیر توجه کنید:

علوم عملی ۶۰۰

پزشکی ۶۱۰

بهداشت ۶۱۳

رژیم غذایی ۳/۶۱۳

مجلدها در رده بندی دیویی

این رده ­بندی شامل جداول، فرانما (که در واقع بدنه اصلی رده­ بندی و تقسیمات فرعی آن محسوب می ­شود)، و همچنین نمایه و دستورالعمل هاست.

شماره سازی و تهیه شماره راهنما

برای شماره­ سازی و تهیه شماره راهنما یا شماره بازیابی، این رده ­بندی جداول و تقسیمات فرعی خاصی دارد که با استفاده از آن­ها می­ توان شماره راهنمای منحصر به فردی را با استفاده از نشانه مؤلف تهیه کرد. برای تعیین شماره ­های مؤلف و عنوان، دستورالعمل­ های خاصی وجود دارد که کتابخانه ملی آن­ها را منتشر کرده است.

شماره راهنما در نظام رده بندی دیویی از مجموعه­ ای از اعداد (برای رده­ ها) و ترکیب حروف و اعداد برای مؤلف و عنوان تشکیل شده است. به طور مثال، شماره راهنمای زیر به کتاب حقوق اساسی و اداری تألیف قاسم شعبانی اختصاص دارد که در سال ۱۳۷۳ منتشر شده است:

شماره بازیابی یا راهنما عبارت است از:

شماره رده (نشانه رده): ۵۵/۳۴۲

شماره مؤلف و عنوان (نشانه اثر): ح۵۱۲ش

سال انتشار: ۱۳۷۳

گسترش های رده بندی دهدهی دیویی

به دلیل اینکه رده ­بندی دیویی در بعضی موضوع­ های خاص، به­ ویژه موارد مرتبط با ایران و اسلام چندان گویا نیست، کتابداران ایرانی، به ویژه کتابخانه ملی از سال­ های گذشته گسترش­ هایی برای رده ­بندی دیویی تهیه کرده ­اند.

علل این امر آن است که رده­ بندی دیویی براساس نیازهای علمی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، و… جامعه غرب به ویژه آمریکا تهیه شده است و در بعضی موضوع ­های مرتبط با ایران و اسلام کاستی ­هایی دارد. به همین دلیل از اوایل دهه پنجاه در این زمینه کوشش­ هایی شد که به گسترش ­ رده ­بندی دیویی منجر گردید.

به خاطر سپاری

در اختصاص شماره به موضوعات دیویی اغلب از شماره ­های یکسان برای موضوعاتی که تکرار می­ شوند استفاده می­ کند. به عنوان مثال ایتالیا به صورت منظم با نشان ۵ در شماره­ هایی که مربوط به آن کشور است نشان داده می­شود: ۹۴۵ (تاریخ ایتالیا)، ۱۹۵ (فلسفه ایتالیایی)، و ۳۵(دایره المعارف ­های عمومی به زبان ایتالیایی).

در ادبیات، شعر با عدد ۱ نشان داده می­شود، لذا ۸۱۱ (شعر آمریکایی)، ۸۲۱ (شعر انگلیسی)، ۸۵۱( شعر ایتالیایی) و غیره. این طرح به خوانندگان کمک می­کند تا شماره­ های بازیابی را آسان­ تر به خاطر بسپارند. علاوه بر این بر توانایی نظام برای حرکت از یک نظام شمارشی و نزدیک شدن به طرحی که بیشتر تحلیلی ترکیبی است و در آن بسیاری از عناصر در یک شماره بازیایی را می­ توان به آسانی جدا و شناسایی نمود نزدیک شود.

 

به خاطر سپاری رده بندی دیویی

امتیازات رده بندی دیویی

  1. نظامی عملی است. این حقیقت که این رده ­بندی هنوز هم مانند رده ­بندی کنگره، یکی از پراستفاده­ ترین طرح رده ­بندی دنیا می ­باشد به خاطر ارزش عملی آن می باشد.
  2. مکان نسبی یک نوآوری بود که توسط دیویی معرفی شد، گرچه امروزه امری بدیهی دانسته می­ شود.
  3. نمایه نسبی جنبه ­های مختلف یک موضوع را که در رشته­ های مختلف پراکنده ­اند در کنار هم می ­آورد.
  4. نشانه­ های خالص که از اعداد عربی ساخته می­ شود در سطح جهانی قابل شناسایی می­ باشد. مردم فرهنگ­ ها و زبان ­های مختلف می­توانند به سادگی از آن استفاده کنند.
  5. تسلسل آشکار شماره­ ها بایگانی و قفسه گذاری را آسان می ­کند.
  6. ماهیت سلسله ­مراتبی نشانه­ ها بیانگر ارتباط بین و میان شماره­ های رده ­بندی است. این خصیصه به خصوص جستجوی پیوسته را آسان کرده است. جستجو کنندگان با کاهش یا افزودن یک عدد به شماره رده­ بندی می­توانند جستجو را محدود یا وسیع کنند.
  7. استفاده از نظام اعشاری امکان گسترش و تقسیم فرعی نامحدودی را به وجود آورد.
  8. ماهیت به خاطر سپاری نشانه ­ها به کاربران کتابخانه ­ها برای جستجو در نظام رده ­بندی کمک می­کند.
  9. بازنگری مداوم و انتشار رده ­ها در فاصله ­های منظم طرح را ارزشمند کرده است.

ضعف های رده بندی

  1. تمایلات انگلیسی – آمریکایی آن آشکار است، به خصوص در رده ­های ۹۰۰ جغرافیا و تاریخ و ۸۰۰ (ادبیات). تعصب خیلی زیادی به خصوص نسبت به تفکرات پروتستانی در آمریکا در رده ۲۰۰ (دین) آشکار است.
  2. رشته­ های مربوط به هم اغلب جدا هستند، به عنوان مثال ۳۰۰ (علوم اجتماعی) از ۹۰۰ (جغرافیا و تاریخ و ۴۰۰ زبان­ ها) از ۸۰۰ (ادبیات).
  3. تعیین مکان مناسب برای بعضی از موضوعات سؤال برانگیز بوده است. به عنوان مثال علوم کتابداری در آثار عمومی (۰۰۰)، روانشناسی به عنوان تقسیم فرعی زیر فلسفه (۱۰۰)، و ورزش و تفریح در زیر هنرها (۷۰۰).
  4. در رده ۸۰۰ آثار ادبی یک نویسنده براساس قالب ادبی پراکنده است، در حالی که اغلب دانشمندان ترجیح می­ دهند که آن­ها را در کنار هم مشاهده کنند.
  5. مبنای ده، پذیرش نظام نشانه­ گذاری را با محدود کردن ظرفیت قرار دادن موضوعات در یک سطح از سلسله مراتب به تقسیمات نه­ گانه کاهش داده است.
  6. نرخ رشد گوناگون در رشته ­های مختلف به ساختار نامتوازن طرح انجامیده است. بعضی از رده ­ها مانند ۳۰۰ (علوم اجتماعی)، ۵۰۰ (علوم طبیعی) و ۶۰۰ (فن­آوری)  بیش از حد متراکم شده ­اند.
  7. گرچه موضوعات موجود را با توجه به توانایی­ های نظام اعشاری می­توان به طور نامحدود گسترش داد، ولی موضوعات جدید را نمی­ توان در میان شماره­ های همارایی شده وارد کرد. به عنوان مثال بین ۶۱۰ و ۶۲۰ حتی زمانی که لازم باشد موضوع جدیدی را وارد کرد، روش کنونی برای وارد کردن موضوعات جدید قرار دادن آن­ها به عنوان تقسیم فرعی زیر موضوعات موجود است.
  8. در حالی که ظرفیت گسترش نامحدود است ولی به شماره ­های طولانی برای موضوعات خاص و خرد انجامیده است. شماره ­های طولانی به خصوص زمانی که از نظام برای قفسه­ گذاری استفاده می­ شود مناسب نیست.
  9. جابجایی ­ها و بازنگری­ های کامل رده ­ها، در حالیکه برای همگامی با دانش­ها لازم است مسایل عملی رده ­بندی مجدد را برای کتابخانه­ ها به وجود آورده است.

نقش نرم افزارهای کتابخانه ای در کمک به کاربران

امروزه که با استفاده از نرم­ افزارهای تخصصی طراحی شده مرتبط با هرحوزه، بسیاری از کارها حالت اتوماسیون به خود گرفته است، نرم ­افزارهای کتابخانه ­ای نیز از این قاعده مستثنی نبوده و انجام بسیاری از امور مربوط به کتابخانه را هم برای کتابداران و هم برای کاربران آسان کرده ­اند.

برای مثال، کاربر با مشاهده شماره بازیابی کتاب (رده ­بندی دیویی) که در نرم­ افزار برای او نمایش داده می­شود، به سادگی قادر به پیدا کردن کتاب مورد نظر در بین قفسه های کتابخانه خواهد بود.

نکاتی برای یافتن کتاب در قفسه توسط مراجعه کنندگان ( رده بندی دیویی )

در اینجا ما یک مثال از شماره بازیابی رده ­بندی دیویی را برای یک کتاب می­اوریم:

۹۱۵.۶۹۴ B516

در عطف کتاب، شماره بازیابی بالا این­گونه ثبت شده است:

۹۱۵.۶۹۴
B516

سطر اول به عنوان یک واحد در نظر گرفته می­شود که چیدمان قطعات آن به ترتیب عددی است، یعنی ۹۱۵.۵ قبل از ۹۱۵.۶۹۴، و آن نیز قبل از ۹۱۵.۷۲ است. خط دوم مشابه شماره بازیابی رده ­بندی کنگره است که از یک حرف و یک یا چند عدد تشکیل شده است. برای این سطر اعشار را در ذهن خود لحاظ کنید، برای مثال B51 قبل از B516، و  خود B516 نیز قبل از B52 است.

منابع:

فهرست ­نویسی و رده ­بندی، تألیف: لوئیس مای چان، ترجمه: زهیر حیاتی، هاجر ستوده

کتابخانه و کتابداری، تألیف: علی مزینانی

یک دیدگاه :

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *